Εγκεφαλικό επεισόδιο

Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (ΑΕΕ) θεωρείται μία παθολογική κατάσταση κατά την οποία παρουσιάζεται δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος λόγω διαταραχών της αιμάτωσης του εγκεφάλου. Οι δύο βασικοί τύποι των ΑΕΕ είναι τα ισχαιμικά και τα αιμορραγικά. Στην περίπτωση ενός ισχαιμικού, μπορεί να παρουσιαστεί ελάττωση ή διακοπή της αιματικής παροχής σε μία περιοχή του εγκεφάλου, ενώ το αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο οφείλεται σε αιμάτωμα που δημιουργείται στον εγκέφαλο από την ρήξη ενός αγγείου.

Το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού που μπορεί να παρουσιάσει ΑΕΕ, αποτελεί άτομα τρίτης ηλικίας άνω των 55 ετών, καθώς και άτομα με ιστορικό εγκεφαλικών επεισοδίων. Επίσης, παρατηρείται πιο συχνά στους άνδρες από ότι στις γυναίκες. Τα αίτια τα οποία μπορούν να προκαλέσουν αυτή την κατάσταση μπορεί να είναι η θρόμβωση ή η εμβολή κάποιου αγγείου, τα ανευρίσματα ή οι όγκοι.

Ανάλογα με την εντόπιση και τον βαθμό της βλάβης, τα γενικά συμπτώματα που παρουσιάζονται είναι κινητικά προβλήματα όπως ημιπληγία, διπληγία, τετραπληγία ή πάρεση, απώλεια ισορροπίας και συντονισμού των κινήσεων, διαταραχές όρασης και αισθητικότητας, γνωστικά προβλήματα όπως διαταραχές μνήμης και συγκέντρωσης καθώς και προβλήματα λόγου και ομιλίας.
Προβλήματα επικοινωνίας:

Όσον αφορά τα προβλήματα επικοινωνίας, ένας ασθενής με ΑΕΕ μπορεί να παρουσιάσει αφασία, δυσαρθρία και απραξία. Βιβλιογραφικά, η αφασία σε σύγκριση με τις άλλες διαταραχές θεωρείται πιο συχνή στην περίπτωση των ΑΕΕ. Πολλές φορές όμως μπορεί να συνυπάρχει με απραξία, δυσαρθρία ή δυσφαγία.

Αφασία

Aφασία χαρακτηρίζεται η διαταραχή της επικοινωνίας κατά την οποία παρουσιάζεται δυσκολία στην έκφραση ή την κατανόηση του προφορικού λόγου, του γραπτού λόγου ή και των δύο. Βασικές προϋποθέσεις είναι να μην έχει υποστεί κάποια βλάβη το νευρομυϊκό σύστημα της ομιλίας, καθώς και να μην υπάρχουν διαταραχές στο επίπεδο της συνείδησης. Η αφασία είναι αποτέλεσμα κάποιας βλάβης στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, όπου βρίσκεται το κέντρο του λόγου και μπορεί να προέρχεται από κάποιο εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιοεγκεφαλική κάκωση, όγκο ή άλλη νευρολογική βλάβη. Μπορεί να παρουσιαστεί σε άτομα κάθε ηλικίας, φύλου, φυλής ή εθνικότητας ανεξαρτήτου επαγγέλματος ή μορφωτικού επιπέδου. Βάση στατιστικών ερευνών στην Αμερική, ένας στους 250 είναι αφασικός και πρόκειται για μία διαταραχή που παρουσιάζεται συχνότερα απ’ ότι το Πάρκινσον, η εγκεφαλική παράλυση ή η μυϊκή ατροφία.

Τύποι Αφασίας:

Η αφασία, ανάλογα με τα συμπτώματα που παρουσιάζει και την περιοχή που εντοπίζεται η βλάβη διακρίνεται σε τέσσερεις βασικούς τύπους. Την αφασία Broca, την αφασία Wernicke, την ολική αφασία και την αφασία αγωγιμότητας.

Αφασία Broca:

Η αφασία Broca προκαλείται από βλάβη της περιοχής Broca και βασικό έλλειμμα της είναι η εξωτερίκευση του λόγου δια μέσου της ομιλίας ή της γραφής με διατήρηση της κατανόησης. Όσον αφορά τον βαθμό της δυσκολίας στην έκφραση του λόγου, ποικίλει ανά περιπτώσεις. Σε γενικές γραμμές, η έκφραση χαρακτηρίζεται από έλλειψη φυσιολογικής μελωδικότητας, κυματισμού και τονισμού, λανθασμένη τοποθέτηση λέξεων σε φράσεις και ασυνέχεια στον ρυθμό των λεκτικών αρθρώσεων.

Επιπλέον απουσιάζουν ή επιλέγονται λιγότερο ορθά γραμματικές κατηγορίες όπως προθέσεις σύνδεσμοι ή επιρρήματα, καθώς δυσκολεύονται στην συντακτική επεξεργασία. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να δίνουν στην ομιλία μία τηλεγραφική χροιά. Τέλος, παρουσιάζουν δυσκολία στην επανάληψη λέξεων που τους έχουν ειπωθεί και γενικώς οι λέξεις αρθρώνονται αργά και με δυσκολία.

Αφασία Wernicke:

Η αφασία Wernicke οφείλεται σε βλάβη της περιοχής Wernicke και είναι υπεύθυνη κυρίως για την κατανόηση του λόγου. Οι ασθενείς με αυτού του είδους αφασία παρουσιάζουν διαταραχή στην αντίληψη του λόγου ενώ εκφραστικός τους λόγος παράγεται με φυσιολογικό ρυθμό, είναι αβίαστος και μελωδικός. Ωστόσο, αναπαράγουν πολλές μη ουσιώδεις λέξεις συχνά παραμορφωμένες ή ακατάλληλες σχηματίζοντας νεολογισμούς. Επιπλέον μεταθέτουν τη διάταξη μεμονωμένων ήχων στις λέξεις κάνοντας προσθέσεις, αφαιρέσεις ή αντικαταστάσεις με αποτέλεσμα να αλλάζουν την εσωτερική τους δομή. Τέλος, δυσκολεύονται να ανακαλέσουν τις λέξεις που περιγράφουν αυτό που θέλουν να πουν, δε μπορούν να καταλάβουν πλήρως τι τους λένε και δυσκολεύονται να εκτελέσουν πολύπλοκες εντολές.

Ολική αφασία τύπου Dejerine:

Η αφασία αυτή οφείλεται σε βλάβη ενός μεγάλου τμήματος της γλωσσικής περιοχής του εγκεφαλικού ημισφαιρίου που περιλαμβάνει την περιοχή Broca και την περιοχή Wernicke. Οι ασθενείς με ολική αφασία παρουσιάζουν απώλεια της ικανότητας να κατανοούν και να εκφράζουν τη γλώσσα. Δεν παρουσιάζουν αλαλία αλλά η ομιλία τους χαρακτηρίζεται από άναρθρους ήχους, ακατάληπτες συλλαβές και σε κάποιες περιπτώσεις από μερικές μόνο λέξεις ή συνηθισμένες φράσεις που μπορεί να χρησιμοποιούνται επανειλημμένως σωστά ή λανθασμένα σε μια μάταια προσπάθεια μετάδοσης μιας ιδέας.

Αφασία Αγωγιμότητας:

Κατά την αφασία αγωγιμότητας οι ασθενείς παρουσιάζουν δυσκολία στην επανάληψη λέξεων και στην κατονομασία αντικειμένων ενώ η ομιλία τους είναι φυσιολογική πέρα από κάποια συντακτικά λάθη και δε παρουσιάζουν κάποια δυσκολία στη κατανόηση του προφορικού λόγου.

Δυσαρθρία

Η δυσαρθρία είναι μία κινητική διαταραχή της ομιλίας που προκύπτει από διαταραχή του ελέγχου των μυών των μηχανισμών ομιλίας εξαιτίας κάποιας βλάβης του περιφερικού ή του κεντρικού νευρικού συστήματος. Πρόκειται δηλαδή για προβλήματα λεκτικής επικοινωνίας που οφείλονται σε αδυναμία, όχι καλό συντονισμό ή σε παράλυση μυών. Μπορεί να έχουμε μη φυσιολογική δύναμη, ταχύτητα, τόνο και ακρίβεια των κινήσεων των μυών.

Η επικοινωνία παρουσιάζει διαταραχές στην ένταση, στην ποιότητα της φωνής, στην αντήχηση, στην αναπνευστική υποστήριξη για ομιλία, στην προσωδία και στην άρθρωση. Η δυσαρθρία, μπορεί να είναι επίκτητη ή εκ γενετής και είναι η πιο συνηθισμένη από τις νευρολογικές επικοινωνιακές διαταραχές. Τα αίτια της δυσαρθρίας μπορεί να είναι τραύματα, μολύνσεις, νεοπλασίες, μεταβολικά νοσήματα, εγκεφαλίτιδες, εξελικτικές νευρολογικές διαταραχές (νόσος του Πάρκινσον, Σκλήρυνση κατά Πλάκα), εγκεφαλικά επεισόδια, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις.

Το μέρος της βλάβης μπορεί να είναι στο κεντρικό νευρικό σύστημα, στο περιφερικό νευρικό σύστημα ή και στα δύο.

Επικοινωνιακές δυσκολίες:

Η ομιλία των ατόμων με δυσαρθρία χαρακτηρίζεται από:

Α) Αναπνευστικές δυσκολίες

• Έντονες εισπνοές που διακόπτουν την ομιλία
• Έντονες εκπνοές που διακόπτουν την ομιλία
• Θορυβώδης εισπνοή

Β) Διαταραχές φωνής:

• Πολύ ψηλός ή πολύ χαμηλός τόνος
• Φωνή που τρέμει
• Φωνή που βγαίνει με κόπο
• Άγρια χροιά φωνής

Γ) Δυσκολίες άρθρωσης

• Μη ακριβής παραγωγή συμφώνων
• Παρατεταμένη παραγωγή φωνημάτων
• Επαναλήψεις φωνημάτων
• Τροποποιήσεις φωνηέντων

Δ) Διαταραχές προσωδίας

• Αργός ρυθμός ομιλίας
• Υπερβολικά γρήγορος ρυθμός
• Μεταβλητός ρυθμός
• Μικρές φράσεις
• Υπερβολικός τονισμός συλλαβών που δεν τονίζονται
• Μη σωστές παύσεις ομιλίας

Ε) Διαταραχές στην αντήχηση

• Ένρινη ομιλία

Ανάλογα με τα αίτια της δυσαρθρίας και το σημείο στο οποίο εντοπίζεται η εγκεφαλική βλάβη, προκαλούνται και διαφορετικοί τύποι με διαφορετική συμπτωματολογία. Έτσι, μπορούμε να έχουμε α) αταξική δυσαρθρία, με ανακρίβεια κινήσεων, αργές κινήσεις, υποτονία, αστάθεια κορμού και κεφαλιού και προβλήματα άρθρωσης και προσωδίας, β) χαλαρή δυσαρθρία, με αδυναμία μυών, υποτονία, μειωμένα αντανακλαστικά, αναπνευστική αδυναμία, ένρινη ομιλία, θορυβώδης ομιλία και προβλήματα άρθρωσης, γ) υπερκινητική δυσαρθρία, με ακούσιες κινήσεις και μεταβλητό μυϊκό τόνο, στοματοπροσωπική δυσκινησία, διαταραχή προσωδίας, αθέτωση, προβλήματα άρθρωσης, αναπνοή με προσπάθεια, ένρινη ομιλία, φωνή που τρέμει, όχι σταθερή ένταση φωνής, δ) υποκινητική δυσαρθρία, με τρόμο σε ηρεμία, βραδυκινησία, ακαμψία, υποκινητικότητα, πρόσωπο χωρίς έκφραση, απουσία χαμόγελου, κακή στάση κεφαλιού και κορμού, προβλήματα στο βάδισμα, δυσκολία στην κατάποση η οποία έχει σαν αποτέλεσμα σιελόρροια, άγρια και μονότονη φωνή, μη σωστό συντονισμό αναπνοής-φώνησης, λάθος παύσεις, μικρές φράσεις και δυσκολίες στην άρθρωση, ε) μικτή δυσαρθρία, με συνδυασμό δύο ή περισσότερων τύπων, στ) σπαστική δυσαρθρία, με σπαστικότητα, αδυναμία προσώπου, περιορισμένες και αργές κινήσεις, δυσκολία στις λεπτές κινήσεις, αυξημένο μυϊκό τόνο, αργό ρυθμό ομιλίας, μικρές φράσεις, ένρινη ομιλία, σιελόρροια, δυσφαγία, ανωμαλίες αντανακλαστικών και ανεξέλεγκτο γέλιο ή κλάμα.

O ρόλος του/της λογοθεραπευτή/-τριας:

Σκοπός του/της λογοθεραπευτή/-τριας είναι να εντοπίσει τα χαρακτηριστικά της ομιλίας του ατόμου, τον βαθμό της δυσαρθρίας, τους στόχους της θεραπείας και την πρόγνωση. Η πρόγνωση εξαρτάται από την νευροπαθολογία που υπάρχει, τον βαθμό του προβλήματος, την εξέλιξη και την γενικότερη υγεία του ατόμου. Η δυνατότητα να διατηρήσει ή να βελτιώσει την επικοινωνία του ο ασθενής, μέσω της θεραπείας είναι αρκετά καλή στις περισσότερες περιπτώσεις. Η θεραπεία πρέπει να είναι συστηματική και να βασίζεται στις ατομικές ανάγκες και δυνατότητες του ατόμου.