Υπάρχουν γνωστικά πλεονεκτήματα για έναν δίγλωσσο;

Το κατά πόσο επηρεάζονται οι γνωστικές ικανότητες των δίγλωσσων παιδιών και αν αυτές διαφέρουν συγκριτικά με τα μονόγλωσσα, είναι ένα θέμα το οποίο απασχόλησε και συνεχίζει α απασχολεί τους ερευνητές από τις αρχές του 19ου αιώνα. Συνολικά, οι έρευνες οι οποίες έχουν διεξαχθεί, άλλοτε εντοπίζουν αρνητικές επιπτώσεις της διγλωσσίας και άλλοτε θετικές. Ωστόσο, υπάρχουν και έρευνες οι οποίες υποστηρίζουν πως η διγλωσσία δε φέρει ούτε θετικά αλλά ούτε και αρνητικά αποτελέσματα. Παρακάτω, θα αναφερθούν κάποιες από τις έρευνες αυτές καθώς και ο βαθμός εγκυρότητάς τους με σκοπό την αμφισβήτηση ή την αποδοχή τους.

4.1. Αρχικές μελέτες:

Οι πρώτες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν υποστηρίζονταν έως τη δεκαετία του ’60. Τα αποτελέσματα αυτών, βάση λεκτικών τεστ έδειξαν ότι τα μονόγλωσσα παιδιά πλεονεκτούσαν ως προς την ευφυΐα τους συγκριτικά με τα δίγλωσσα παιδιά. Επίσης εντοπίστηκε ότι η διγλωσσία είχε αρνητικές συνέπειες στη σκέψη των παιδιών παρά θετικές. Με βάση τον Laurie (1980), η διγλωσσία φέρει σαν αποτέλεσμα τον περιορισμό της νοητικής και ψυχικής ανάπτυξης ενός ατόμου παρά τον διπλασιασμό, ενώ άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν πως τα δίγλωσσα άτομα παρουσιάζουν εγκεφαλική σύγχυση.
Πολλά από τα ευρήματα αυτά, στηρίχθηκαν σε μία θεωρία η οποία υποστηριζόταν την τότε εποχή από πολλούς ερευνητές. Η εξής θεωρία ονομάζεται θεωρία της ζυγαριάς. Βάση αυτής, οι δύο γλώσσες λειτουργούν σαν να υπάρχουν σε δύο δίσκους μιας ζυγαριάς, όπου είναι καθορισμένη η «ποσότητα βάρους».

Ο δίσκος λοιπόν της Γ2 γέρνει εις βάρος του δίσκου της Γ1 και αντιστρόφως με αποτέλεσμα οι δίγλωσσοι να υστερούν ως προς τη γλωσσική ικανότητα. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με έρευνες που έγιναν από τον Leopold (1939-1949, στο Παπαπαύλου 1997), εντοπίστηκε ότι τα δίγλωσσα παιδιά παρουσίαζαν προβλήματα στην άρθρωση, καθώς και έντονα γραμματικά λάθη σε συνδυασμό με ελλιπές λεξιλόγιο. Συνεπώς αυτό είχε ως αποτέλεσμα χαμηλή ακαδημαϊκή επίδοση σε σύγκριση με τα μονόγλωσσα.

Ωστόσο, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου δε λήφθηκαν υπόψη κάποιοι παράμετροι οι οποίοι καθιστούν τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών αναξιόπιστα. Βασικό μειονέκτημα ήταν πως υπήρχαν διαφορές ανάμεσα στα δίγλωσσα και μονόγλωσσα παιδιά ως προς το κοινωνικό-οικονομικό τους επίπεδο. Επίσης, δεν ήταν εξακριβωμένη η μορφή της διγλωσσίας που παρουσίαζαν τα παιδιά, δηλαδή το κατά πόσο ήταν αθροιστική προκειμένου να φέρει θετικά γνωστικά αποτελέσματα ή αφαιρετική η οποία έχει άμεση σχέση με τις βλαβερές συνέπειες. O Jones (1959), σε έρευνες που διεξήγαγε αργότερα λαμβάνοντας υπόψη κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες, συμπέρανε ότι δεν υπήρχαν γνωστικές και γλωσσικές διαφορές μεταξύ δίγλωσσων και μονόγλωσσων παιδιών. Ο αριθμός των συγκεκριμένων ερευνών ήταν αρκετά περιορισμένος, αλλά ωστόσο αποτέλεσε αφορμή για τους ερευνητές για περεταίρω αναζήτηση η οποία οδήγησε σε θετικά συμπεράσματα.

4.2. Έρευνα Peal & Lambert (1962):

Οι Peal & Lambert (1962), διεξήγαγαν μία έρευνα η οποία αποτελούταν από 110 αμφιδύναμα παιδιά ηλικίας 10 ετών και στηρίχθηκε σε γλωσσικά και μη γλωσσικά τεστ ευφυΐας. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν ήρθαν σε πλήρη αντίθεση με αυτά τω προηγούμενων ερευνών καθώς η απόδοση των δίγλωσσων υπερτερούσε σε σύγκριση με αυτή των μονόγλωσσων. Αυτό που συμπέραναν ήταν πως τα δίγλωσσα άτομα πλεονεκτούσαν ως προς την ικανότητά τους για αφαιρετική σκέψη και ανάπτυξη ευελιξίας. Συνεπώς, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η διγλωσσία έχει θετική επίδραση στη γνωστική λειτουργία ενός ατόμου. Παρόλα αυτά όμως, δε θα μπορούσαμε για άλλη μια φορά να παραλείψουμε αδυναμίες της έρευνας οι οποίες αποτελούν πηγή αμφισβήτησης. Κάποιες από αυτές είναι η απουσία μελέτης κοινωνικοπολιτιστικών παραγόντων και η αδυναμία γενίκευσης του δείγματος λόγω του ότι ο αριθμός των παιδιών ήταν ελάχιστος.

4.3. Νεότερες μελέτες:

Έπειτα από την έρευνα των Peal & Lambert (1962), ακολούθησαν και άλλες σχετικές μελέτες οι οποίες δε στηρίχθηκαν τόσο σε τεστ νοημοσύνης αλλά στην αξιολόγηση και σύγκριση λειτουργιών όπως αυτή της δημιουργικής σκέψης ή της μεταγλωσσικής συνείδησης. Σύμφωνα με τον Ricciardelli (1992), τα δίγλωσσα άτομα παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά δημιουργικής σκέψης και αυτό γιατί η ικανότητά τους στο να επεξεργαστούν μία έννοια σε 2 γλώσσες τους δίνει το προβάδισμα να κάνουν περισσότερους συνειρμούς. Σύμφωνα με τους Galambos & Hacuta (1988), τα δίγλωσσα άτομα αντιλαμβάνονται καλύτερα τις σημασίες των λέξεων και το πότε μία πρόταση είναι γραμματικά ορθή ή όχι. Επίσης, το γεγονός ότι αντιμετωπίζουν τη γλώσσα ως ένα αυθαίρετο σύστημα, καθιστά την ικανότητά τους στο να διηγούνται ιστορίες ή να περιγράφουν έννοιες ευκολότερα. Oι Bialystok (1988) & Ricciarderelli (1993), υποστηρίζουν ότι η αυξημένη μεταγλωσσική ικανότητα των δίγλωσσων, οφείλεται στο γεγονός ότι τα δίγλωσσα άτομα έχουν τη δυνατότητα λόγω των αυξημένων γνώσεών τους να αναλύουν και να ελέγχουν περισσότερο τη γλώσσα. Αυτό επίσης, καθιστά τη διαδικασία ανάγνωσης πιο εύκολη κατά την παιδική ηλικία.

Ο Cummins (1976), επιχειρηματολογώντας ως προς τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη διγλωσσία και στα γνωστικά πλεονεκτήματα, αναφέρθηκε στη σημασία των εμπειριών. Το γεγονός ότι τα άτομα αυτά λειτουργούν ανάμεσα σε δύο γλώσσες και δύο πολιτισμούς, αποτελεί ενισχυτικό στοιχείο ως προς τον τρόπο σκέψης τους, καθώς υπερτερούν ως προς τις εμπειρίες, το λεξιλόγιο και τις σημασίες που κατέχουν. Επίσης σύμφωνα με τους Bialystok & Herman (1999) τα δίγλωσσα άτομα έχουν την ικανότητα να εναλλάσσουν τις γλώσσες τους κάτι που τους προσφέρει ευελιξία στον τρόπο σκέψης. Τέλος, ο Cummins (1976), αναφέρεται και στη διαδικασία αντικειμενοποίησης. Βάση αυτής, η συνεχής αλληλεπίδραση που υπάρχει μεταξύ των δύο γλωσσών, αλλά και οι σημασιολογικές και γραμματικές συγκρίσεις συντελούν στην ενίσχυση της μεταγλωσσικής συνείδησης.

Βάση των παραπάνω, θα μπορούσε κανείς να πει ότι η διγλωσσία έχει σαν αποτέλεσμα γνωστικά πλεονεκτήματα έναντι της μονογλωσσίας, αλλά δε παύει να αποτελεί για πολλούς ερευνητές ένα ερώτημα αναπάντητο. Επίσης, κάτι βασικό που καθορίζει την ύπαρξη ή μη γνωστικών προτερημάτων είναι ο βαθμός επάρκειας των δύο γλωσσών.

Δούλου Kατερίνα,
Λογοθεραπεύτρια